 |
| Łódź panorama ogólna miasta |
Rozwój miast w Królestwie Polskim
Królestwo Polskie liczy ogółem 116 miast, to znaczy jednostek administracyjnych, mających tytuł „miasta”. Obok jednak tych miast jest w Królestwie 357 osad, skupień po większej części od właściwych miast mniejszych, niczym się jednak od nich zasadniczo nie różniących. Największa osada — Grajewo w guberni Łomżyńskiej liczyła w roku 1908 około 9 tysięcy ludności, najmniejsza —Sapieżyszki w powiecie Marjampolskim nie liczyła nawet 500 mieszkańców, z drugiej strony najmniejsze miasto — Brześć Kujawski liczyło mniej niż 3 tysiące ludności, a większość miast ma charakter wybitnie drobnomieszczański, niczym się od większości osad nie różniący.
Prócz miast i osad jest w Królestwie Polskim szereg skupień,
będących pod względem administracyjnym zwykłymi wsiami, ale pomimo to
należących do najliczniejszych skupień w kraju, jak np. pod Warszawą, gmina
Czyste - 71 tysięcy ludności, gmina Brudno — około 60 tysięcy, gmina Mokotów — ok.
80 tysięcy; pod Łodzią: gmina Radogoszcz z 60-tysięczną ludnością; a dalej
gmina Żyrardów w powiecie Błońskim, gmina Górnicza z Dąbrową Górniczą w
powiecie Będzińskim z ludnością około 40 tysięcy; gmina Kromołów z Zawierciem,
gmina Gzichów z Czeladzią w powiecie Bądziskim z ludnością około 30 tysięcy i.
t. d.
Wszystkie te miejscowości mają charakter wybitnie miejski
lub pod wielkomiejski. Miejskość ich daleko silniej się zaznacza od miejskości
jakiegoś Brześcia Kujawskiego, Mszczonowa lub Łączny, że już pominę drobne
osady.
 |
| Robotnicy opuszczający teren fabryki Łódź.jpg |
Przy rozpatrywaniu przeto miast i miejskości kraju
uwzględniać należy nie tylko miasta w znaczeniu prawnym, lecz w ogóle większe
skupienia ludności, w tym przeświadczeniu, że każde skupianie się ludności
pociąga za sobą przeobrażanie się fizjognomji kraju, że zasadniczą cechą miasta
i miejskości jest właśnie skupienie znacznej ilości ludzi na nieznacznym
stosunkowo obszarze. Ze 116 miast Królestwa Polskiego znaczna większość — to miasta
niewielkie, z ludnością, nie przenoszącą 10 tysięcy ludności. Według danych
Warszawskiego Komitetu Statystycznego w roku 1909 było miast z ludnością
przewyższającą 10 tysięcy ogółem 48, z ludnością zaś poniżej 10 tysięcy — 28. Z
pośród owych 48 miast z ludnością powyżej 10 tysięcy - 28 znajdowało się w
południowo-zachodniej części kraju, a 20 w północno-wschodniej.
 |
| Ludzie przed kościołem Chodorów |
Pierwsza, z wyjątkiem kilku powiatów guberni Warszawskiej,
leży po lewej stronie Wisły, druga cała po prawej. W skład każdej z tych części
wchodzi po 5 guberni, i dwie te części kraju głęboko się od siebie różnią.
Różnica ta datuje zwłaszcza od lat 40-u, od czasu, gdy w Królestwie rozwijać
się zaczął na dobre kapitalizm. Rozwój ten dał się we znaki przede wszystkim płd.-
zachodniej części Królestwa, przeobraził fizjognomję całej tej części, uczynił
z niej kraj o charakterze coraz to mniej rolniczym, coraz to bardziej przemysłowo-handlowym,
coraz to bardziej wielkomiejskim. Północno-wschodnia
część kraju pozostała
daleko poza częścią płd.-zachodnią.
Miasta w Królestwie Polskim
W południowej.-wschodniej części działanie wielkich
kapitałów daleko mniej dało się we znaki, stosunki w daleko większym stopniu
się utrzymały. Różnica pomiędzy obu częściami kraju występuje daleko wyraźniej,
jeśli uwzględniać będziemy większe skupienia ludności i uważać, w jakiej części
kraju one się znajdują.
 |
| Tłum zgromadzony na Rynku Głównym Kraków |
Widzieliśmy już przy rozpatrywaniu miast z ludnością powyżej
10 tysięcy pewną przewagę części płd.-zachodniej nad północo-wschodnią.
Przewaga ta ujawnia się tym bardziej, im większe miasta bierzemy pod uwagę.
Tak, miast z ludnością powyżej 15 tysięcy w kraju całym było w roku 1909 - 26,
a z tej liczby wypada na część południowo-zachodnią aż 18, na płn.-wschodnią — zaledwie
8. Zaznaczyć też warto, że obszar obu części jest mniej więcej równy: 5 guberni
płd.-zachodnich (Warszawska, Kaliska, Piotrkowska, Radomska i Kielecka) zajmują
obszar 54,327 wiorst kwadratowych, 5 guberni północno-wschodnich (Lubelska,
Siedlecka, Łomżyńska, Płocka i Suwalska)— 53,855 w. kw.
Miast z ludnością powyżej 30 tysięcy w roku 1909 było ogółem
13, a w tej liczbie w części północno - wschodniej zaledwie 2 (Lublin i Płock).
Miast z ludnością powyżej 35 tysięcy było 10, a w tej liczbie w części kraju północno-wschodniej
— jedno Lublin. Wszystkie większe skupienia, nie posiadające tytułu miasta, również
leżą w południowo-zachodniej części kraju. Owe 10 miast z ludnością powyżej 35
tysięcy wyszczególniamy poniżej):
|
|
Rok 1909
|
Rok 1910
|
|
1)
Warszawa
|
764 tys.
|
781 tys.
|
|
2)
Łódź
|
394 tys.
|
408 tys.
|
|
3)
Sosnowiec
|
81 tys.
|
89 tys.
|
|
4)
Częstochowa
|
70 tys.
|
|
|
5)
Lublin
|
60 tys.
|
66 tys.
|
|
6)
Kalisz
|
47 tys.
|
49 tys.
|
|
7)
Będzin
|
46 tys.
|
50 tys.
|
|
8)
Radom
|
40 tys.
|
48 tys.
|
|
9)
Piotrków
|
38 tys.
|
42 tys.
|
|
10)
Pabianice
|
37 tys.
|
39 tys.
|
Z zestawienia danych z roku 1909 z danymi z roku 1910 wynikałoby,
że w roku 1909 miasta uległy nadzwyczajnemu wzrostowi, zestawienia te jednak
czynić należy z zastrzeżeniem, ponieważ różne są źródła, z których powyższe
dane są zaczerpnięte. Zaznaczyć warto i to, że z pośród powyższych 10-iu
wielkich miast aż 7 leży w dwóch guberniach: Warszawskiej I Piotrkowskiej, aż 6
w samej tylko guberni Piotrkowskiej, najbardziej uprzemysłowionej.
Większość tych miast w guberni Piotrkowskiej jest
pochodzenia zupełnie świeżego. Wyrosły, jak na drożdżach, pod wpływem potężnego
rozwoju sił wytwórczych kraju, i są dziś ogniskami, ześrodkowującymi ogromne
skupienia ludzi, promieniującymi dokoła na okolicę, na powiat, a nawet, na
okoliczne powiaty.
 |
| Widok ogólny Łódź |
Rozwój Łodzi w XIX wieku
Taka Łódź np. liczyła ludności w r. 1793 (Flatt—„Opis miasta
Łodzi") zaledwie 190 mieszkańców, w roku 1806 — 400, w roku 1827 - 2,837
(Kodecki, „Jeogr.-Statyst. obraz Kr. Polsk." Warsz. 1830); od tego jednak
czasu datuje szybszy wzrost Łodzi: w roku 1833 liczy 5,730 mieszkańców („Słown.
geogr. Kr. Polsk.”) w roku 1837 już 10,645, w roku 1840 - 20,150. W okresie
następnym Łódź przeżywa powszechnie znane zjawisko w rozwoju kapitalizmu — nadprodukcję.
Następuje przesilenie ekonomiczne, Łódź się wyludnia: w roku 1844 liczy
zaledwie 14,028 mieszkańców. Stopniowo jednak po przesileniu interesy znowuż
iść zaczynają.
 |
| Spółka Akcyjna Wyrobów Bawełnianych I.K.Poznańskiego |
W roku 1847 wprowadzono do Łodzi drugą maszynę parową
(pierwszą — o sile 60 koni wprowadzono już w roku 1839). Cały więc przemysł
łódzki nosił wybitnie rękodzielniczy charakter; chałupnictwo i w najlepszy razie
wielkie rękodzielnie — oto obraz wytwórczości łódzkiej ówczesnej. W roku 1851
Łódź liczy 18,190 mieszkańców, w roku 1851 - 24,655, w roku 1860 - 32,639, w roku
1872 - 50,000 (Zaleski „Statystyka porównawcza Kr. Polsk." 1876), w roku
1890 — 125,000 (Warsz. Komit. Statyst.), w roku 1893 - 150 tysięcy. Następuje
czterolecie niesłychanego wprost wzrostu: w roku 1897 jednodniowy spis ludności
państwa wykazuje w Łodzi 314 tysięcy ludności. Wprawdzie dane poprzednie —
Warszawskiego Komitetu Statystycznego — nie obejmują w rachunku wojska, dane
zaś z roku 1897 wliczają i wojsko, pomimo to wzrost jest niebywały.
W dalszym ciągu Łódź w roku 1905 liczy 344,000 ludności
(Warsz. Kom. Statyst.); wypadki roku 1905 odbijają się na ludności łódzkiej: w
roku 1906 liczy ona tylko 328 tysięcy; w roku 1907 - 329 tys.; od tego czasu
ludność wzrastać znowu zaczyna: w roku 1908 jest jej 341 tys., w roku 1909 - 394
tys., w roku 1910 - 408 tysięcy.
Rozwój Warszawy w XIX wieku
Warszawa, sądząc z lustracji, dokonanej w roku 1564, liczyć
mogła 8-10 tysięcy ludności, w roku 1620 — 14-20 tys. („Słownik gieogr.");
według Korzona w roku 1764 było w Warszawie 30 tys. ludności, w roku 1776 - 60
tys., w roku 1787 z Pragą (spis jednodniowy) - 96,143; w latach następnych
Warszawa wzrasta bardzo szybko. Upadek polityczny Polski wpływa fatalnie na
rozwój Warszawy. W roku 1800 za czasów pruskich jest tam zaledwie 65 tys. ludności,
w roku 1816 - 81 tys., w czasie rewolucji 1830 roku -140 tys., po rewolucji w roku
1882 - 124 tys.. w roku 1872 - 276 tys., 1882 - 388 tys., 1890 - 443 tys., 1897
- 684 tys., 1904 - 771 tys.; wypadki rewolucyjne wpływają na spadek ludności w
roku 1906 do 747 tys. Od tego czasu ludność wzrasta znowu i w roku 1909
dochodzi do 764,000, w roku 1910 —do 781,000.
Prócz Warszawy i Łodzi nadzwyczajnie szybko wzrosły:
Sosnowiec, Częstochowa. Będzin, Pabianice.
 |
| Ludność na chodniku na trasie defilady Katowice |
Nowe Życie Tygodnik społeczno-polityczny, popularno-naukowy
i literacki Nr 14 5 stycznia 1910 rok.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz