Ks. Józef Tiso Prezydent Słowacji

Ks. Józef Tiso Prezydent Słowacji

ks. Józef Tiso żył w latach 1887 – 1947, był księdzem rzymskokatolickim, członkiem parlamentu czechosłowackiego, członkiem rządu Czechosłowacji, Prezydentem HSLS, Premierem Słowacji i Prezydentem Pierwszej Republiki Słowackiej (1939 - 1945). Po wojnie został skazany za zdradę stanu i stracony w 1947 roku. Józef Tiso jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych postaci w historii Słowacji. Wielu chwali go za poświęcenie się dla narodu, inni nienawidzą go za to, że jest związany z Hitlerem, obwiniając go za transport Żydów i stłumienie SNP.

Młode lata i studia

Józef Tiso urodził się 13 października 1887 roku w Bytczy w rodzinie rzeźnika jako Józef Gašpar, ale nie używał drugiego imienia. Studiował w Gimnazjum Chłopięcym w Żylinie, później w Gimnazjum Pijarów w Nitrze. Dzięki swemu talentowi został wysłany przez biskupa Nitry na Uniwersytet Wiedeński w 1906 roku. Na tak zwane Pazmáneum (1906–1910 ). Ukończył studia jako doktor teologii.

Ksiądz

W 1910 roku otrzymał święcenia kapłańskie i pracował w różnych miejscach (Oščadnica, Rajec, Bánovce nad Bebravou). Wykonywał pracę kapłańską, pedagogiczną i społeczną w języku słowackim i węgierskim. W latach 1910–1918 był członkiem Katolickiej Partii Ludowej i współpracował z tygodnikiem Christian. Podczas pierwszej wojny światowej pracował jako kapłan wojskowy, ale po poważnych komplikacjach zdrowotnych został zwolniony ze służby wojskowej. W 1915 roku został rektorem Seminarium Duchownego w Nitrze i nauczycielem w Gimnazjum Pijarów w Nitrze, później profesorem teologii. W latach 1921–1924 był sekretarzem biskupa i nauczycielem w Seminarium Duchownym w Nitrze. W 1924 roku został dziekanem i proboszczem w Bánovce nad Bebravou i kontynuował tę pracę jako prezydent Pierwszej Republiki Słowackiej (1939–1945).

Polityka

W grudniu 1918 roku Tiso uczestniczył w zgromadzeniu założycielskim Słowackiej Partii Ludowej (od 1925 roku Słowackiej Partii Ludowej Hlinka) w Żylinie i stopniowo stał się jedną z wiodących postaci partii. Partia walczyła o autonomię Słowacji w Czechosłowacji, a po 1923 roku stała się największą partią czysto słowacką na Słowacji. 15 listopada 1925 roku został członkiem Zgromadzenia Narodowego, w którym był do 1939 roku. Wkrótce został wybrany na przewodniczącego grupy HSLS. W swoich wystąpieniach parlamentarnych zajmował się kwestiami statusu Słowacji i problemem uznania Słowaków za naród samowystarczalny. W styczniu 1927 roku HSLS dołączył do rządu, a Tiso został ministrem zdrowia i wychowania fizycznego (1927–1929). Po śmierci Hlinki w 1938 roku Józef Tiso został oficjalnym przewodniczącym HSLS w dniu 1 października 1939 roku.

Po konferencji w Monachium 29 września 1938 roku Niemcy zajęły Sudety i prezydent Czechosłowacji Edvard Beneš 5 października 1938 roku zrezygnował z urzędu, a następnie wyemigrował z kraju. 6 października 1938 przedstawiciele słowackich partii politycznych zebrali się w Żylinie i ogłosili autonomię w ramach Czechosłowacji (tzw. Umowa Żylina) pod nazwą Kraj Słowacki. Parlament w Pradze uchwalił ustawę konstytucyjną dotyczącą autonomii kraju słowackiego, a prezydent E. Hácha mianował Józefa Tisa w dniu 7 października 1938 r premierem kraju autonomicznego. Granice Słowacji zmodyfikowano 2 listopada 1938 decyzją międzynarodowego arbitrażu w Wiedniu, po ogłoszeniu autonomii w listopadzie 1938 Słowacka Partia Ludowa Hlinki - Partia Słowackiej Jedności Narodowej - została utworzona i stanowiła podstawę przyszłej Pierwszej Republiki Słowackiej.

Słowacja (1939–1945)

9 marca 1939 Prezydent Hácha odwołał Josepha Tisa i mianował Karola Sidora na stanowisko premiera. Żołnierze zaatakowali terytorium Słowacji i zajęli budynki administracyjne. Propozycje Hitlera dotyczące ogłoszenia niepodległości przez Słowację Karola. Sidora zostały odrzucone. Dlatego Józef Tiso przyjął w dniu 13 marca 1939 zaproszenie Hitlera do Berlina, gdzie Hitler poprosił go o przyspieszoną deklarację niepodległości i zagroził podziałem Słowacji pomiędzy sąsiadów. Tiso odmówił ogłoszenia niepodległości bezpośrednio w Berlinie. 14 marca 1939 na niepublicznej sesji słowackiego parlamentu Józef Tiso poinformował o rozmowach w Berlinie. Nie było tradycyjnego głosowania i ogłoszono niepodległą Republikę Słowacką (państwo słowackie).Deklaracja niepodległości oznaczała koniec pierwszej Republiki Czechosłowackiej, Czech i Moraw, którą Hitler zajął następnie 15 marca 1939 roku i ogłosił Protektoratem. Tiso był premierem Republiki Słowackiej od 14 marca 1939 roku do 26 października 1939 roku. A 26 października 1939 został prezydentem Pierwszej Republiki Słowackiej. Słowacja stała się satelitą Niemiec, a Niemcy zapewniły sobie wojskowy i gospodarczy wpływ na Słowację poprzez „umowę o ochronie”. Po ogłoszeniu niepodległości Tiso musiał wysłać do Hitlera telegram z prośbą o zapewnienie ochrony państwu. Zostało to na nim wymuszone przez Ribbentropa w czasie jego pobytu w Berlinie.

Pytanie żydowskie

Po ogłoszeniu niepodległości 14 marca 1939 roku wzorując się na prawie norymberskim, Republika Słowacka wprowadziła przepisy antyżydowskie i rasowe. 9 września 1941 roku wydano rozporządzenie 198/1941 tzw. Kodeks żydowski dotyczący statusu prawnego Żydów. W maju 1942  Prezydent Józef Tiso podpisał konstytucyjną ustawę o wydalaniu Żydów i zalegalizował deportacje Żydów do niemieckich obozów pracy. Deportacje Żydów ze Słowacji rozpoczęły się w marcu 1942 roku. Pierwszy transport tysięcy żydowskich dziewcząt i kobiet do obozu koncentracyjnego Auschwitz opuścił Poprad w dniu 25 marca 1942. Około 70 000 Żydów zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych, a tylko kilkuset przeżyło. Tiso nigdy nie wygłosił publicznie, żadnych antyżydowskich tez. Namawiał również żydów do tego aby się chrzcili lub wyjeżdżali z kraju. Na Słowacji trwało masowe chrzczenie żydowskich obywateli. Żądał od Niemców raportów gdzie trafiają transporty z żydami a nawet chciał wysłać komisję aby sprawdzić ich warunki pobytu w Auschwitz. Kiedy dowiedział co naprawdę dzieje się z żydami wstrzymał wszystkie transporty.

Słowackie powstanie narodowe

Po wkroczeniu wojsk niemieckich na terytorium Słowacji i wybuchu SNP 29 sierpnia 1944 roku. Józef Tiso pozostał na pozycji niemieckiego sojusznika. Po stłumieniu powstania w Bańskiej Bystrzycy 30 października 1944 roku wystąpił z przemówieniem z podziękowaniami i odznaczył żołnierzy niemieckich.

Proces i wykonanie wyroku

Po wyzwoleniu Słowacji przez wojska radzieckie w kwietniu 1945 roku Tiso uciekł i ukrył się w austriackim klasztorze w Kremsmünster. Tutaj został odkryty przez amerykańską żandarmerię wojskową, która wydała go rządowi Czechosłowacji amerykanie doskonale zdawali sobie sprawę, że wydali go na pewną śmierć. Proces rozpoczął się 2 grudnia 1946 roku, a wyrok - wyrok śmierci przez powieszenie - został wydany 15 kwietnia 1947 roku. Józef Tiso został stracony wczesnym rankiem 18 kwietnia 1947 roku na dworze Pałacu Sprawiedliwości w Bratysławie. Później został pochowany na cmentarzu Martina w Bratysławie.