Obóz koncentracyjny Majdanek

Obóz koncentracyjny Majdanek

Obóz koncentracyjny w Lublinie, zwany potocznie Majdankiem (od nazwy dzielnicy Lublina), jest drugim co do wielkości, po Oświęcimiu, tego typu obozem nazistowskim w Europie. O jego powstaniu postanowił Heinrich Himmler - szef SS i Policji III Rzeszy, w trakcie pobytu w Lublinie w połowie 1941 roku, publikując w tej sprawie stosowne zarządzenie, w którym czytamy między innymi: "Pełnomocnik Reichsführera SS zorganizuje obóz koncentracyjny dla 25-50 tys. więźniów, w celu zatrudnienia ich w warsztatach budowlanych SS i policji".



Realizację tego zamierzenia powierzył Himmler Odilowi Globocnikowi, szefowi SS i Policji dystryktu lubelskiego. Oficjalna nazwa obozu brzmiała najpierw Kriegsgefangenenlager der Waffen SS in Lublin /Obóz Jeńców Wojennych w Lublinie/, a później Konzentrationslager der Waffen SS Lublin /Obóz Koncentracyjny w Lublinie/. W rzeczywistości realizował on szereg innych funkcji, będąc jednocześnie nie tylko obozem koncentracyjnym i jenieckim, lecz także obozem zagłady, pracy, karnym i przejściowym. Pierwszym komendantem obozu został mianowany SS-Standartenführer Karl Otto Koch, który podobną funkcję pełnił w Buchenwaldzie w latach 1937-1941. W rok później następcą Kocha został SS-Obersturmbannführer Max Koegel, były komendant obozu w Ravensbrüsk. Kolejnym komendantem mianowano SS-Sturmbannführera Hermanna Florstedta, a następnie SS-Obersturmbannführera Martina Weissa. Ostatnim komendantem Majdanka został SS-Obersturmbannführer Arthur Liebehenschel, skierowany z obozu w Auschwitz.

Majdanek zlokalizowany został na południowowschodnich peryferiach Lublina, przy drodze prowadzącej do Zamościa i Lwowa. Lokalizacja ta ściśle wiązała się z planami polityczno-gospodarczymi okupanta wobec regionu lubelskiego, dla realizacji których więźniowie obozu mieli stanowić bezpłatną siłę roboczą. W planach perspektywicznych Majdanek miał zajmować ponad 500 ha powierzchni i jednorazowo więzić 250 000 osób. Pierwotne zamierzenia dotyczące wielkości obozu kilkakrotnie modyfikowano, każdorazowo zwiększając jego rozmiary i planowaną liczbę więźniów. Tzw. generalny plan budowy Majdanka, zatwierdzony 23 marca 1942 roku, zakładał urządzenie obozu dla 150 000 więźniów i jeńców. Tym samym Majdanek miał się stać największym obozem w okupowanej Europie. Jednak trudności gospodarcze i niepowodzenia na froncie wschodnim nie pozwoliły na pełną realizację tych planów.

Niepowodzenia wojenne Niemców spowodowały znaczne ograniczenie tych zamierzeń. Ostatecznie na obszarze 270 ha wybudowano 280 różnego rodzaju obiektów m.in. baraki więźniarskie, gospodarcze i administracyjne, warsztaty, urządzenia zagłady: komory gazowe i krematoria, zabezpieczające: ogrodzenie oraz wieże strażnicze i wartownie. Centralną część obozu stanowiły baraki przeznaczone dla więźniów usytuowane na 5 tzw. polach więźniarskich. W barakach tych jednocześnie można było pomieścić około 25 000 osób.

Obóz lubelski funkcjonował od października 1941 roku do lipca 1944 roku. Podlegał naczelnym władzom SS i ich lokalnym odpowiednikom oraz Inspektoratowi Obozów Koncentracyjnych, wchodzącemu w skład Głównego Urzędu Gospodarki i Administracji SS, kierowanemu przez Oswalda Pohla. Zarządzanie obozem sprawował komendant, stanowisko to powierzano wyższym oficerom SS. Brak materiałów źródłowych nie pozwala na dokładne ustalenie liczby uwięzionych w obozie, jak również jego ofiar. Szacunkowo oblicza się, że przez Majdanek przeszło około 300 000 więźniów 50 narodowości. Wśród osadzonych najwięcej było Żydów ponad 40% i Polaków około 35%. Z pozostałych narodowości najliczniej reprezentowani byli: Białorusini, Ukraińcy, Rosjanie, Niemcy, Austriacy, Francuzi, Włosi i Holendrzy.

Pierwszymi więźniami obozu koncentracyjnego Majdanek było 5 tys. jeńców radzieckich, zatrudnionych przy rozbudowie obozu. Wymordowano ich w ciągu kilkunastu tygodni. W następnych miesiącach do obozu kierowano więźniów politycznych, chłopów za nieoddawanie kontyngentów, ofiary akcji pacyfikacyjnych, zakładników spośród inteligencji polskiej, ludność żydowską, a także więźniów z innych okupowanych państw.

Struktura wieku więzionych była mocno zróżnicowana. Zdecydowaną większość około 70% stanowili jednak więźniowie w sile wieku: 20-50 lat. Majdanek w porównaniu z innymi obozami koncentracyjnymi miał najwyższy odsetek dzieci do lat 15 około 6%, w czym 1,1% to niemowlęta. Więźniowie Majdanka reprezentowali różne wyznania religijne, poglądy polityczne i zawody, różna była ich pozycja społeczna. Poza więźniami osadzanymi z powodów rasowych najwięcej było uczestników ruchu oporu. Specyfikę lubelskiego obozu stanowiła też spora liczba ludności chłopskiej. Kalkuluje się, że obóz na Majdanku pochłonął ponad 230 000 istnień ludzkich, w tym około 100 000 Żydów. Ponad 50% z nich zmarło w wyniku prymitywnych warunków bytowania, głodu, chorób i pracy ponad siły. Pozostali zginęli w egzekucjach i komorach gazowych.

Od wiosny 1942 roku obóz koncentracyjny Majdanek stał się ośrodkiem zagłady Żydów. Początkowo masowe egzekucje więźniów dokonywano w pobliskim lesie, zwanym krępickim, później w pobliżu krematorium. W sierpniu 1942 roku została rozpoczęta budowa komór gazowych, ukończona w październiku 1942 roku. W sumie istniało 5 komór działających na gaz wpuszczany z butli bądź przewidzianych na zastosowanie granulek Cyklonu B. Piece paleniskowe dostarczyła firma Theodor Klein - Maschinen und Apparatenbau z Ludwigshafen, hermetyczne drzwi skonstruowała berlińska firma Auert.

Nieszczęśliwa historia lubelskiego obozu koncentracyjnego zakończyła się 23 lipca 1944 roku, kiedy to do Lublina wkroczyła Armia Czerwona. Wkrótce na terenie Majdanka zorganizowano obóz NKWD dla aresztowanych członków polskiego Państwa Podziemnego. W barakach byłego obozu przetrzymywano także przez pewien czas wziętych do niewoli żołnierzy niemieckich.