1 samodzielna brygada kawalerii

II wojna światowa była wojną podczas, której jednostek kawalerii używano po raz ostatni w warunkach bojowych. Prawie we wszelkich armiach stron walczących egzystowały pododdziały kawaleryjskie. Nic więc dziwnego, że planując przekształcenie 1 Korpusu PSZ w ZSRR do wielkości armii postanowiono sformować, w jej składzie, samodzielną brygadę kawalerii.

1 samodzielna brygada kawalerii LWP

Brygada została zorganizowana na podstawie rozkazu dowódcy Charkowskiego Okręgu Wojennego nr 00229 z dnia 24 marca 1944 roku, wydanego zgodnie z dyrektywami zastępcy szefa Sztabu Generalnego Armii Czerwonej nr org. 1/306603 ss i nr org. 1/306604 ss z dnia 17 marca 1944 roku. Brygadę formowano według etatów radzieckiej samodzielnej brygady kawalerii o stanie osobowym 3100 ludzi. Brygadę formowano w rejonie miasta Trościniec. 2 pułk kawalerii formował się początkowo w Sumach. Pracami organizacyjnymi kierował płk Włodzimierz Radziwanowicz, wyznaczony następnie na stanowisko dowódcy brygady. Żołnierze brygady rekrutowali się przeważnie z kawalerzystów przedwojennego Wojska Polskiego.

W kwietniu 1944 roku opublikowano kolejny rozkaz dowódcy Charkowskiego Okręgu Wojennego, który obejmował szereg elementów istotnych dla formowania brygady. Rozkaz ten ustalał numery jednostek, etatów i poczt polowych oraz stan liczebny ludzi i koni.

W dniu 8 maja 1944 roku wydano rozkaz organizacyjny nr 0038 1 Armii Polskiej w ZSRR, w którym zatwierdzone zostały jednostki i oddziały AP, a w tym też 1 samodzielnej brygady kawalerii. Brygada miała się składać z: Sztabu, 10 szwadronu łączności, 12 szwadronu saperów, 2 i 3 pułku kawalerii, 4 dywizjonu artylerii konnej, 8 baterii plot., 4 parku amunicyjnego, 7 kolumny taborowej, 6 szwadronu sanitarnego, 9 szwadronu technicznego, 5 ambulansu weterynaryjnego. Podstawowymi jednostkami bojowymi brygady, stanowiącymi o jej sile, były dwa pułki kawalerii — 2 i 3.

Samodzielna brygada kawalerii od chwili sformowania podlegała dowódcy 1 Armii Polskiej. W sierpniu 1944 roku została podporządkowana bezpośrednio Naczelnemu Dowództwu WP. Następnie ponownie weszła w skład 1 Armii Polskiej, w ramach której brała udział w działaniach bojowych już do końca wojny.

Za udział w walkach o Warszawę rozkazem Naczelnego Dowództwa Armii Radzieckiej nr 011 z dnia 19-02-1945 roku przyznano brygadzie miano „Warszawska”.

Dalsze zmiany organizacyjne nastąpiły tuż przed zakończeniem wojny. Tak więc rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowództwa WP nr 0116/org. z dnia 7 maja 1945 roku, uzupełnionym rozkazem nr 0122/org. z dnia 15 maja 1945 roku, 1 Warszawska Brygada Kawalerii została przeformowana na 1 Warszawską Dywizję Kawalerii o stanie osobowym 6.327 ludzi.
Najważniejsze zmiany, jakie nadeszły w organizacji dywizji wiązały się z utworzeniem 1 pułku kawalerii oraz w zmianie 4 dywizjonu artylerii konnej na 57 pułk artylerii konnej i 8 baterii artylerii plot. na 4 dywizjon artylerii plot.

1 Warszawska Dywizja Kawalerii

Po zakończeniu działań wojennych 1 Warszawska Dywizja Kawalerii zgodnie z rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowództwa WP, przeszła pod rozkazy dowódcy 2 armii Wojska Polskiego. Miejscem postoju dywizji był Koszalin, dokąd została skierowana w celu obrony wybrzeża. Z chwilą powstania okręgów wojskowych dywizję kawalerii włączono do Morskiego Okręgu Wojskowego.

Druga połowa 1945 roku to okres przechodzenia wojska na etaty czasu pokojowego. Również i 1 Warszawska Dywizja Kawalerii rozkazem organizacyjnym Naczelnego Dowództwa WP nr 0246/org. z dnia 13 września 1945 roku uległa przemianom, nowy etat nr 3/20 ustalał jej stan liczebny na 4362 ludzi. W wyniku przejścia na stan pokojowy w dywizji rozformowano: 7 transport żywnościowy, 5 ambulans weterynaryjny, samodzielny pluton dowozu materiałów pędnych, warsztat rymarsko-szewski. Ponadto w pułkach zlikwidowano plutony rusznic przeciwpancernych, saperów i chemiczne. Równocześnie w dywizji sformowano szwadron transportowo-gospodarczy, a w pułkach kawalerii — baterie 45 mm armat.

W roku 1946 dywizja kawalerii została przekazana do Warszawskiego Okręgu Wojskowego i została rozlokowana w rejonie Warszawy. Jej rozformowanie nastąpiło w oparciu o rozkaz Naczelnego Dowództwa WP nr 028/org. z dnia 27 stycznia 1947 roku. Z dniem tym zamknięty został rozdział historii polskiej kawalerii.

Działania bojowe 1 dywizji kawalerii

W pierwszych dniach lipca 1944 roku brygada kawalerii transportami kolejowymi przerzucona została do rejonu drugiego rzutu 1 armii na Wołyniu. W miarę przesuwania się frontu na zachód brygada podążała za wojskami 1 Frontu Białoruskiego. Dnia 28 lipca przekroczyła ona Bug i zgodnie z rozkazem dowódcy 1 armii skoncentrowała się w Chełmie z zadaniem pełnienia służby garnizonowej oraz ochrony gmachów Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego.
Na początku sierpnia 1944 roku brygada kawalerii przeszła do Lublina, gdzie dostała uzupełnienie stanu osobowego i koni. W dniu 17 sierpnia opuściła Lublin z zadaniem ześrodkowania się w rejonie Ewelin—Budy Uśniackie—Uśniaki.

W tym też czasie udział w walkach wziął 4 dywizjon artylerii konnej, wspierając ogniem 1 dywizję piechoty.

W czasie od 3 do 12 września 1944 roku brygada kawalerii zajmowała obronę na lewym i prawym brzegu Wisły, u ujścia rzek Pilicy i Wilgi — na prawym skrzydle 1 AWP. Po przekazaniu obrony na Wiśle i Pilicy oddziałom radzieckim 1 SBK w dniach 15—23 września 1944 roku przejęła pas obrony 1 DP na Pradze. Następnie przeszła ona do drugiego rzutu 1 armii i ześrodkowała się w rejonie Pragi, a od 27 września — w rejonie Dobrzyniec—Sępochów—Kołbiel.

Dnia 29 grudnia 1944 roku brygada kawalerii weszła ponownie do walki, przejmując na odcinku Świdry Małe—Karczew obronę od 4 DP, na lewym skrzydle 1 armii. Obronę tego pasa utrzymywała do 16 stycznia 1945 roku. Bez walk brygada osiągnęła 19 stycznia 1945 roku Błonie skąd — po kilkudniowym postoju — wyruszyła w kierunku północno-zachodnim i po sześciu dniach wkroczyła do Bydgoszczy.

Od lutego 1945 roku 1 SBK brała udział w walkach o przełamanie „Wału Pomorskiego”. W związku z tym zajęła obronę w rejonie miasta Nadarzyce, współdziałając z pododdziałem 1 DP w odpieraniu kontrataków nieprzyjaciela. Następnie, będąc w odwodzie dowódcy 1 AWP brygada prowadziła natarcie w drugim rzucie armii, jako osłona prawego skrzydła. W dniu 13 lutego 1945 roku stoczyła ona krwawy bój z kontratakującym nieprzyjacielem w rejonie m. Wielboki.

W marcu 1945 roku brygada została rozmieszczona w Gryficach. Do jej zadań należała likwidacja rozproszonych w tym rejonie grup nieprzyjaciela. Brała też udział w akcji siewnej. Dnia 7 kwietnia 1945 roku brygada kawalerii wyruszyła na nowe miejsce zakwaterowania w rejonie Przybiernowa. Dnia 12 kwietnia została skierowana na południowy-zachód, aby wziąć udział w walkach w rejonie Berlina. Już 20 kwietnia brygada kawalerii przekroczyła Odrę i prowadziła działania wojenne w składzie 1 Armii WP; nie uczestniczyła jednak w bezpośrednim szturmie Berlina.

Za zasługi bojowe 1 Warszawska Dywizja Kawalerii odznaczona została Krzyżem Grunwaldu III klasy